วิธีการและความท้าทายในการรักษาคุณค่าและความปลอดภัย ระหว่างการขนส่งงานศิลปะและโบราณวัตถุ

ผลงานศิลปะและโบราณวัตถุมีคุณลักษณะอย่างหนึ่งที่เหมือนกัน นั่นก็คือ ทั้งสองประเภทล้วนเป็นสิ่งที่ไม่สามารถผลิตซ้ำได้ ผลงานเหล่านี้จึงมีจำนวนจำกัด มีคุณค่าสูง และจำเป็นต้องได้รับการเก็บรักษาอย่างดี ทั้งในแง่ของการคงสภาพเดิมเอาไว้ให้ยาวนานที่สุด และในแง่ของการรักษาความปลอดภัย

โดยหลักการแล้ว สิ่งล้ำค่าเหล่านี้เอาไว้ในพิพิธภัณฑ์หรือสถานที่ที่ออกแบบมาโดยเฉพาะ หากแต่ในกรณีที่จำเป็นต้องมีการเคลื่อนย้าย กระบวนการโลจิสติกส์สำหรับผลงานศิลปะและโบราณวัตถุเหล่านี้ ก็ยิ่งทวีคงามซับซ้อนและมีความละเอียดอ่อนมากกว่าสินค้าทั่วไปหลายเท่าตัว ไม่ว่าจะเป็นในด้านของคุณค่าในตัวของวัตถุเอง และด้านความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ ในกรณีที่เป็นการให้ยืมเพื่อนำไปจัดแสดงในต่างประเทศ ซึ่งในกรณีที่เกิดข้อผิดพลาดขึ้นนั้น อาจไม่ได้เป็นความสูญเสียทางด้านตัวเงินเท่านั้น แต่ยังส่งผลกระทบถึงความสัมพันธ์ทางการฑูต และความสูญเสียในเชิงวัฒนธรรมของประเทศผู้เป็นเจ้าของอีกด้วย

เรามาลองดูกันว่า กระบวนการโลจิสติกส์ที่มีความละเอียดอ่อน และจำเป็นต้องใช้ความระมัดระวังอย่างสูงนี้จะเป็นอย่างไร และมีรายละเอียดในการดำเนินการอย่างไรบ้าง

Preparation

ตามปกติกระบวนการขนย้ายผลงานศิลปะและโบราณวัตถุที่มีมูลค่าสูงนั้นจะได้รับการดำเนินการโดยผู้เชี่ยวชาญ ซึ่งในอุตสาหกรรมโลจิสติกส์ก็จะมีผู้ให้บริการที่มีความเชี่ยวชาญทางด้านนี้โดยเฉพาะ คอยให้บริการทั้งสำหรับเอกชนและหน่วยงานภาครัฐที่ทำหน้าที่ดูแลเก็บรักษาวัตถุเหล่านี้โดยเฉพาะ

อย่างไรก็ตาม ในกรณีที่เป็นการให้ยืมระหว่างพิพิธภัณฑ์ หลังจากที่ทำการตกลงกันเป็นที่เรียบร้อยแล้ว ภัณฑารักษ์หรือตัวแทนจากทั้งสองฝ่ายก็จะต้องร่วมมือกันในการสำรวจสภาพของวัตถุแต่ละชิ้นโดยละเอียด มีการจดบันทึกร่องรอยตำหนิต่างๆ รวมทั้งบันทึกภาพถ่ายคุณภาพสูงในทุกแง่มุม เพื่อให้มั่นใจว่าสิ่งของที่ยืมไปจะได้รับการส่งคืนในภาพเดิม ซึ่งการดำเนินการทั้งหมดก็จำเป็นต้องปฏิบัติการภายในสถานที่ที่มีการควบคุมอุณหภูมิและความชื้นอย่างเหมาะสม เพื่อไม่ให้ส่งผลกระทบต่อสีสัน การหดหรือขยายตัว รวมไปถึงคุณภาพของชิ้นงาน

หลังจากผ่านการสำรวจและได้รับความเห็นชอบจากตัวแทนของทั้งสองฝ่ายแล้ว ผู้เชี่ยวชาญด้านการขนย้ายศิลปะวัตถุและของโบราณหรือที่เรียกว่า Art handler ก็จะเข้ามามีบทบาทในการบรรจุหีบห่อ รวมไปถึงประกอบกล่องหรือลังบรรจุที่ต้องมีการออกแบบโดยเฉพาะ เพื่อให้มั่นใจว่าสามารถปกป้องสิ่งล้ำค่าเหล่านี้จากสภาพบรรยากาศ รวมไปถึงความสั่นสะเทือนและแรงกระแทกที่อาจเกิดขึ้นในระหว่างการขนย้ายได้

ในการสัมผัสกับชิ้นงานนั้น เจ้าหน้าที่ผู้เชี่ยวชาญจำเป็นต้องใช้ถุงมือที่ผลิตจากวัตถุดิบที่จะไม่ทำปฏิกิริยากับชิ้นงาน อาทิเช่น ถุงมือผ้าฝ้าย หรือถุงมือไนไตรชนิดไม่มีแป้ง (Powder-free nitrile gloves) เช่นเดียวกับกระดาษที่ใช้ห่อชิ้นงานก็ต้องเป็นกระดาษไร้กรด (Acid-free Paper) ที่มีค่า pH เป็นกลาง

กล่องหรือลังที่ใช้เก็บชิ้นงานระหว่างการขนส่งจะเป็นกล่องที่ออกแบบมาเป็นพิเศษเพื่อให้เข้ากับรูปลักษณ์เฉพาะของชิ้นงานแต่ละชิ้น สำหรับชิ้นงานที่แตกหักได้ง่าย ก่อนที่จะบรรจุลงในกล่องไม้ ก็จำเป็นต้องออกแบบวัสดุรองรับแรงกระแทกกรุภายในกล่อง ซึ่งตามปกติจะใช้โฟมที่ออกแบบตัดแต่งให้เป็นเบ้ารับที่มีรูปทรงแบบเดียวกับชิ้นงาน ยกเว้นในส่วนที่มีความละเอียดอ่อนหรือเป็นกิ่งก้านที่ยื่นออกมา อาจจะต้องเว้นช่องว่างเอาไว้ เพื่อไม่ให้ถูกแรงกระแทกเสียหายในระหว่างการขนย้าย ซึ่งในกรณีนี้ จำเป็นต้องพิจารณาเรื่องความแน่นของเนื้อโฟมที่มีความเหมาะสมด้วย

ส่วนในกรณีอื่นๆ เช่น รูปหล่อสำริด หลังจากห่อพันด้วยกระดาษไร้กรดและแผ่นโฟมกันกระแทกแล้ว ก็สามารถตีคานไม้ล็อคให้แน่นหนาภายในลังไม้ และอาจบรรจุภายในลังด้วยวัสดุรองรับแรงกระแทกอีกชั้น และถ้าเป็นภาพวาด ก็จะต้องพิจารณาว่าจะทำการขนย้ายเฉพาะผืนภาพ โดยการห่อประกบด้วยกระดาษไร้กรด ตามด้วยชั้นพลาสติก ก่อนที่จะบรรจุใส่กล่องอย่างเหมาะสม หรือจะขนย้ายไปทั้งกรอบรูปโดยห่อทั้งกรอบรูปด้วยกระดาษไร้กรด ก่อนที่จะตีลังไม้ประกบโดยรองด้วยวัสดุซับแรงกระแทก

กระบวนการดังที่กล่าวมาข้างต้นทั้งหมดนั้น ต้องดำเนินการภายในสถานที่ที่มีการควบคุมอุณหภูมิและความชื้นอย่างเหมาะสม อีกทั้งบุคลากรผู้ดำเนินการต้องเป็นผู้ที่มีความเชี่ยวชาญและผ่านการอบรมมาอย่างดี รวมทั้งมีความละเอียดรอบคอบในการทำงาน เพื่อป้องกันไม่ให้มีโอกาสเกิดความผิดพลาดขึ้น

Logistics&Transportation

กระบวนการเตรียมการ ห่อพันและบรรจุลงกล่องหรือลังไม้นับว่าเป็นขั้นตอนที่สำคัญและละเอียดอ่อนที่สุด หากแต่ในกระบวนการขนส่งก็มีความสำคัญไม่แพ้กัน เนื่องจากผลงานศิลปะและโบราณวัตถุนั้นจำเป็นต้องเก็บรักษาภายใต้อุณหภูมิและระดับความชื้นในอากาศที่คงที่ ดังนั้นรถที่ทำการขนส่งชิ้นงานเหล่านี้ก็จำเป็นต้องเป็นรถบรรทุกที่ติดตั้งระบบที่สามารถควบคุมอุณหภูมิและความชื้นให้คงที่ตามที่กำหนดได้ตลอดระยะการเดินทางด้วย ซึ่งตามปกติจะมีพนักงานขับรถซึ่งเป็นผู้เชี่ยวชาญในการยกขนชิ้นงานศิลปะและโบราณวัตถุไปด้วยสองคน และอาจมีตัวแทนเจ้าของงานติดตามไปด้วย โดยผู้ให้บริการบางรายอาจจะมีระบบการตรวจสอบสภาพอุณหภูมิและบรรยากาศในห้องเก็บสินค้าให้บริการด้วย

นอกเหนือไปจากระบบควบคุมอุณหภูมิและความชื้น รถบรรทุกผลงานศิลปะและโบราณวัตถุจะติดตั้งระบบกันสะเทือนแบบถุงลม (Air Suspension) ซึ่งให้ความนุ่มนวลสูงและรองรับการสั่นสะเทือนได้ดี นอกจากนี้ในหลายๆ กรณียังต้องขับเคลื่อนภายใต้ความเร็วควบคุม รวมทั้งมีการติดตั้งสัญญาณเตือนภัยและระบบ GPS เพื่อติดตามตำแหน่งของรถด้วย

เมื่อรถบรรทุกเดินทางถึงท่าอากาศยานแล้ว เจ้าหน้าที่ก็จะดำเนินพิธีการศุลกากร จากนั้นก็ส่งมอบให้กับสายการบินเพื่อโหลดขึ้นเครื่อง โดยสายการบินบางรายอาจมีบริการสำหรับสินค้ามูลค่าสูงโดยเฉพาะ รวมไปถึงมีห้องเก็บสินค้าที่มีระบบการรักษาความปลอดภัยที่เข้มงวด มีกล้องวงจรปิดคอยตรวจตราตลอด 24 ชั่วโมง และเจ้าหน้าที่ปฏิบัติการที่ผ่านการอบรมสำหรับการยกขนสินค้าที่มีความละเอียดอ่อนโดยเฉพาะ อีกทั้งบางสายการบินยังมีกล่องเก็บสินค้ามูลค่าสูงที่มีระบบล็อคที่แน่นหนาและทนทานต่อการงัดแงะและทุบทำลายให้บริการอีกด้วย

เมื่อสินค้าเดินทางถึงปลายทางแล้ว ผู้เชี่ยวชาญจากบริษัทผู้ให้บริการขนส่งสินค้าชนิดเพิเศษเหล่านี้ ยังมีหน้าที่นำชิ้นงานที่ทำการขนส่งไปจัดแสดงในที่จัดแสดงภายในสถานที่ของผู้รับด้วย ซึ่งภายในสถานที่จัดแสดงปลายทาง ก็จะต้องมีการควบคุมเรื่องอุณหภูมิและความชื้นอย่างเข้มงวดเช่นกัน โดยเฉพาะในกรณีที่นิทรรศการที่จัดแสดงได้รับความสนใจจากคนในพื้นที่มาก ผู้จัดแสดงก็ยิ่งต้องให้ความสำคัญกับเรื่องของการรักษาความปลอดภัย และการบริหารจัดการปริมาณผู้เข้าชมงาน ซึ่งจะส่งผลต่ออุณหภูมิและความชื้นของสถานที่จัดแสดงด้วย

ภายหลังจากเสร็จสิ้นรยะเวลาการจัดแสดงแล้ว เจ้าหน้าที่จากบริษัทผู้ให้บริการขนส่งสินค้า รวมทั้งตัวแทนจากพิพิธภัณฑ์เจ้าของชิ้นงานและผู้ขอยืมงาน ก็จะต้องกลับมาเริ่มกระบวนการตรวจสอบความสมบูรณ์ของชิ้นงานที่ให้ยืมมา ตามด้วยการแพ็คบรรจุชิ้นงาน เพื่อจัดส่งคืนให้แก่เจ้าของชิ้นงานต่อไป

Security

ผลงานศิลปะและโบราณวัตถุล้วนเป็นของหายาก อีกทั้งบางชิ้นยังอาจมีคุณมากเกินกว่าที่จะประเมินราคาได้ กระบวนการในแง่ของการรักษาความปลอดภัยจากการโจรกรรมจึงเป็นเรื่องจำเป็นที่ไม่อาจผลิดพลาดได้ โดยเฉพาะในกรณีที่สินค้าเป็นสมบัติของชาติที่เป็นการให้ยืมเพื่อเชื่อมหรือกระชับความสัมพันธ์ระหว่างสองประเทศ ก็ยังอาจมีประเด็นในเรื่องของความมั่นคงและความสัมพันธ์ทางการทูต แทรกเข้ามาเกี่ยวข้องด้วยอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้

อย่างไรก็ตาม สำหรับกรณีที่เป็นโครงการระกับภาครัฐ คณะผู้ดำเนินการมักได้รับการสนับสนุนโดยมีกำลังตำรวจมาคอยอารักขาทั้งในระหว่างการขนส่ง รวมไปถึงในระหว่างการจัดแสดง อย่างไรก็ตามการวางแผนการขนส่งอย่างรัดกุม รวมไปถึงการมีประกันความเสียหายที่ครอบคลุมก็เป็นเรื่องที่สำคัญ

สำหรับในกรณีของชิ้นงานที่เป็นของเอกชน ผู้ให้บริการที่มีความเชี่ยวชาญ จะเริ่มต้นจากการวางแผนเส้นทางการขนส่งที่สั้นที่สุดและสามารถเดินทางไปยังปลายทางได้รวดเร็วที่สุด โดยที่ไม่ผ่านพื้นที่บริเวณที่มีความเสี่ยง รวมไปถึงการกำหนดช่วงเวลาทำการขนส่งที่เหมาะสม ปลอดจากการจราจรที่ติดขัด ก็มีความสำคัญไม่แพ้กัน

รถบรรทุกที่ทำการขนส่ง รวมทั้งผู้ให้บริการขนส่งทางอากาศที่มีบริการเฉพาะสำหรับในด้านนี้ ดังที่ได้กล่าวไปแล้วข้างต้น ได้แก่ รถบรรทุกควบคุมอุณหภูมิที่มีการติดตั้งสัญญาณเตือนภัยและระบบ GPS ซึ่งควบคุมโดยทีมพนักงานขับรถที่มีความชำนาญจำนวนสองคน และการเลือกใช้บริการจากผู้ให้บริการขนส่งสินค้าทางอากาศที่

มีบริการสำหรับสินค้ามูลค่าสูงโดยเฉพาะ มีห้องเก็บสินค้าที่มีระบบการรักษาความปลอดภัยที่เข้มงวด มีกล้องวงจรปิด และเจ้าหน้าที่ปฏิบัติการที่ผ่านการอบรมสำหรับการยกขนสินค้าที่มีความละเอียดอ่อนโดยเฉพาะ และที่สำคัญคือ ทุกขั้นตอนในระหว่างกระบวนการขนส่งจะต้องมีเจ้าหน้าที่คอยดูแลตัวสินค้าตลอดเวลา

กระบวนการเบื้องหลังการเคลื่อนย้ายผลงานศิลปะและโบราณวัตถุนั้นเป็นเรื่องที่มีความละเอียดอ่อน และต้องการการปฏิบัติงานที่รอบคอบ อีกทั้งยังเป็นการผสมผสานแนวทางการปฏิบัติงานในหลายๆ ด้านของกระบวนการด้านโลจิสติกส์ที่ล้วนต้องอาศัยความชำนาญพิเศษ เช่น การขนส่งสินค้าควบคุมอุณหภูมิ การขนส่งสินค้ามูลค่าสูง และกระบวนการยกขนสินค้าที่มีความบอบบางและละเอียดอ่อน เข้าด้วยกัน จึงเป็นกระบวนการปฏิบัติงานที่มีความน่าสนใจอย่างมาก ในขณะที่ผู้คนทั่วไปมักไม่ค่อยมีโอกาสได้รับรู้ เนื่องด้วยมูลค่าและความสำคัญของสินค้าที่ทำการขนส่ง คณะผู้จัดการจึงจำเป็นต้องปกปิดข้อมูลของกระบวนการเอาไว้จนกว่าจะแล้วเสร็จ ด้วยเหตุผลด้านความปลอดภัย เรื่องราวและข่าวคราวของบริษัทผู้ให้บริการพิเศษเหล่านี้ จึงมักไม่ได้รับการเปิดเผยมากนัก จนกว่ากระบวนการจะเสร็จสิ้นลงแล้วโดยสมบูรณ์เสียก่อน